GMO – Genetički modifikovani organizmi
Genetički modifikovani organizmi (GMO) su biljni ili životinjski organizmi (osim ljudskih), kojima su prilikom uzgoja metodom genetičkog inžinjeringa uneseni geni nekog drugog organizma na načinj koji se ne može postići prirodnim razmnožavanjem ili prirodnom rekombinacijom.
Danas najčešći genetički modifikovani organizmi su kukuruz, soja, uljana repa, krompir pamuk i paradajiz. Evropsko zakonodavstvo nalaže da organizmi koji su tretirani genetički moraju biti posebno označeni. Označavanje GMO proizvoda je već obavezno u kompletnoj EU, u Japanu, Filipinima, Švajcarskoj, Australiji i Novom Zelandu, a nije obavezno u Rusiji, Kanadi i Argentini.
Osnovni princip proizvodnje GMO je dodavanje novog genetičkog materijala u genom organizma. Ovakav postupak se naziva genetički inženjering. GMO se koristi u biološkim i medicinskim istraživanjima, proizvodnji lijekova, eksperimentalnoj medicini i poljoprivredi.
Prema izvještaju International Service for the Acquisition of Agri-Biotech Applications (ISAAA), 2010. godine je oko 15 miliona poljoprivrednika u svijetu uzgajalo GMO usjeve, u 29 zemalja na svijetu. Čak njih 90 posto se nalazi se siromašnim zemljama u razvoju, kao što su Indija, Kina, Filipini, Južnoafrička Republika.
Globalna komercijalna vrijednost GMO usjeva je samo u 2008. godini procijenjena na 130 biliona američkih dolara. Oko 81-86 posto usjeva kukuruza, 88-90 posto svih usjeva soje i 81-93 posto usjeva pamuka proizvedenih u SAD bili su usjevi, kod kojih je korištena GMO tehnologija.
Korištenje GMO ima veliki broj protivnika u svijetu. Protivnici tvrde da je nepoželjno mijenjati biološke procese koji su prirodno evoluirali tokom dugog razdoblja, a neki naglašavaju da moderna nauka još ne može u potpunosti shvatiti sve moguće potencijalne negativne uticaje ovakvih promjena. Drugi u ovom vide prirodni razvoj ljudske težnje da stvori usjev s najpoželjnijim karakteristikama, a posljednjih godina pojavljuju se tvrdnje da GMO namirnice uzrokuju rak, neplodnost i čitav niz drugih negativnih posljedica na ljudski organizam.
Najpoznatiji primjer genetički modifikovane biljke je paradajz sa odgođenim sazrijevanjem poznat pod nazivom Flavr ili Savr, zatim Bt usjevi, biljke otporne na štetočine, biljke otporne na herbicide, biljke s poboljšanim hranjivim vrijednostima, biljke sa uklonjenim alergenima itd. Transgenetičke životinje se koriste za eksperimente u biomedicinskim istraživanjima, posebno prilikom otkrivanja i razvoja lijekova za razne opasne bolesti.
Smail Špago