Letenje je oduvijek okupiralo i fasciniralo čovječanstvo. Ono što se danas uzima zdravo za gotovo, postigli su samo vrijedni inženjeri u proteklih deset decenija – i od tada je promijenilo svijet.
Pioniri avijacije su između ostalih, Nijemac Otto Lilienthal (1848-1896) i Amerikanci i braća Wilbur (1867-1912) i Orville Wright (1871-1948). Dok je Lilienthal dizajnirao prvu seriju aviona – kao klizeći avioni – 1894. godine, braća Rajt su 1906. godine dobila patent za svoju “Leteću mašinu”, koja je dovela do prvog kontrolisanog leta na motor. Međutim, proći će još 13 godina, prije nego što se jedna letjelica sa putnicima mogla i smjela poletjeti. Godine 1919. “Deutsche Luft-Reederei” (DLR) je odobrena od strane Reich Air Officea u Berlinu kao prva svjetska aviokompanija za civilno zrakoplovstvo.
Njemački Junkers F 13 smatra se prvim “pravim” putničkim avionom. Tada 1919. godine, napravljen je elegantni, potpuno metalni avion, prvi pravi avion s metalnom kabinom. F 13 imao je prostora za samo četiri putnika. Ali: putnički prostor se mogao čak i grijati. F 13 se koristio u cijelom svijetu. Više od 300 proizvedenih primjeraka (do 1932. godine), ovih mašina se koriste kao teretni i putnički avioni, kao i za transport pošte i za ekspedicije. Prije 100 godina Junkers F 13 je postavio trend za sljedeće generacije aviona.
Mreža evropskih linijaa brzo je rasla u dvadesetim godinama prošlog vijeka. Rafinirana tehnologija omogućava letove čak i noću i po lošem vremenu, a radio sistemi instalirani na zemlji olakšavaju navigaciju. Godine 1926. osnovana je Lufthansa, tada najveća aviokompanija na svijetu – Budućnost pripada avijaciji. Sa Junkers Ju 52, prvi putnički avion koji se koristio u velikom broju u Evropi, krenulo se u serijsku proizvodnju 1932. godine. U SAD-u je u to vrijeme Boeing 247, koji je postavljao trendove, preletio sve tipova aviona koji su se ranije koristili. Od 1934. godine, je korišten Douglas DC-2 kao njegov konkurent, a njegova veća verzija DC-3, izgrađena od 1935. do 1946. godine ukupno 11.142 puta. To je do danas najveći broj za putničke i transportni avione i koji su i danas u funkciji po licenci.
Već 1926. Lufthansa je uspostavila prvu avionsku vezu prema Aziji: U deset etapa leta, jedan Junkers G 24 je odletio u Peking. Ali put preko Atlantika još nije bio moguć za putničke avione 1920-ih i 30-ih godina, čak i ako je bilo prvih pokušaja prelaska Atlantika. Godine 1928. tri hrabra pilota odvažila su se na JunkersW 33 da napravi prvi i istovremeno najteži prelazak Atlantika u evropskoj istoriji vazduhoplovstva. Tokom leta od Irske do Newfaundlanda, savladavali su jedan uragan i ledene mećave. Ipak, let iznad “velike bare” bio je rezervisan za cepeline – barem u početku. Međutim, nesreća Hindenburga u blizini New Yorka 6. maja 1937. godine, nakon što se vodonik zapalio pri slijetanju, okončalo je istoriju putničkog vazduhoplovstva ovih letjelica.
I u Drugom svjetskom ratu putnički saobraćaj se nastavio – čak i međunarodni – iako uz ograničenja zbog rata. Tehnički napredak omogućio je prelazak Atlantika nakon završetka rata. Ali čak i tokom rata postojalo je pokušaja da se omogući jedan regulisani sistem letenje. Na poziv SAD, delegati iz 54 zemlje okupili su se u Čikagu u decembru 1944. godine. Tamo, 7. decembra, učesnici zaključuju i potpisuju Konvenciju o međunarodnom civilnom vazduhoplovstvu – „Čikašku konvenciju“ sa ciljem da globalni sistem civilnog vazduhoplovstva održi mirnim i za dobrobit svih naroda u svijetu. Za godišnjicu konvencije, 1994. godine, proglašen je “Međunarodni dan civilnog vazduhoplovstva”, koji su UN službeno dodale u svoj kalendar dvije godine kasnije.
Tako je 1947. širom svijeta prevezen 21 milion putnika, a deset godina kasnije, već je bilo 87 miliona putnika. 2019. godine oko svijeta je letjelo 4,5 milijardi ljudi. Bez pandemije sigurno bi 2021. godine imali nove rekorde.
Prije 60 godina, jedna tehnička inovacija dala je letenju još jedan poticaj. Mlazni motori umjesto propelerskih mašina činilu su putovanje dvostruko brže nego prije, a letenje udobnije za putnike. Ovo je avion pretvarilo u sredstvo masovnog transporta: 1960. godine Boeing 707 je imao prostora za dvostruko više putnika nego bilo koji drugi avion prije. A deset godina kasnije, počinje era širokotrupnih aviona. Sa Boeingom 747 (Jumbo), najveći avion na svijetu ulazi u upotrebu – i leti i danas.
1970. godine Evropljani žele da se vrate na tržište aviona. Njemačka, Španija, Francuska i Velika Britanija konkurišu SAD i zajednički su osnovale Airbus Industries. Njihov prvi avion, Airbus A 300 B, već je bio uspješan.
Dobrih 100 godina nakon prvog Junkersa F 13, aviokompanije se bori za svoje putnikee širom svijeta, a niskotarifne aviokompanije i dalje drže niske cijene. Ali o tome ima sve više kritike. Pandemija korone i klimatska kriza oduzimaju nam želju za letenjem. Ali, doba civilnog vazduhoplovstva je još daleko od njegovog kraja.
Putnici širom svijeta:
5 najboljih na svijetu (brojevi iz 2019.):
Atlanta (SAD): 110,5 miliona
Peking (Kina): 100 miliona
Los Anđeles (SAD): 88,1 milion
Dubai (Ujedinjeni Arapski Emirati): 86,4 miliona
Tokio (Japan): 85,5 miliona
To znači da nijedan evropski aerodrom nije u prvih 5.
Tek na 7. mestu je London-Hitrou (80,8 miliona), zatim Pariz-Šarl de Gol (76,1 miliona, 9. mesto) i Amsterdam-Schiphol (71,7 miliona, mesto 12), i Frankfurt / Main (70 miliona, 15- mjesto.
(ksta)
prevod: Smail Špago)
(NovaSloboda.ba)
